ABD Kongresi, Türk-Amerikan bağlantıları üzerine Aralık 2022’de yayımladığı raporu güncelledi, iki ülke münasebetlerinde olumsuz tesir yapabilecek tabir ve değerlendirmeler rapordan çıkarıldı.
ABD Kongresi Araştırma Servisi, 22 Aralık 2022’de Jim Zamotti ve Clayton Thomas imzasıyla yayımladığı ve 30 Aralık 2022’de birtakım eklemeler yaptığı “Türkiye: Art Plan ve ABD ile İlişkiler” raporunu 9 Ocak’ta güncelledi.
ABD Dışişleri Sözcüsü’nün geçen hafta bilhassa Türkiye’nin Rusya-Ukrayna Savaşı’nda yapan rol oynamasına ait takdir edici sözlerinin gerisinde Washington’un Türkiye’ye yönelik tutumundaki değişikliğin bir işareti de Kongreden geldi.
Kongre, iki ülke alakaları üzerine Aralık 2022’de yayımlanan raporunun lisanında yumuşatmalar yaptı ve iki ülke içindeki sıkıntılı hususlara ait kimi bilgileri çıkararak raporu bir daha yayımladı.
Raporun girişindeki tabirlerin bir kısmı yumuşatıldı
Aralık 2022 raporunun girişinde yer alan “Erdoğan’ın kararı ve Türkiye’nin kur krizi” başlığı metinden çıkarılırken, 2021’de Türkiye’de kurun yükselmesine ait “Ülke, değerli bir enflasyonla karşı karşıya iken konvansiyonel iktisat teorilerine rağmen Erdoğan, Türkiye’nin Merkez Bankasına faiz oranlarını düşürmesi için baskı yaptı.” tabiri metinden çıkarıldı.
Bunun yerine enflasyon ve kurdaki yükselişinin “Belki de kısmen Erdoğan’ın faiz oranlarını gorece düşük tutma konusundaki alışılmışın haricindeki siyasetinden kaynaklandığı” sözü eklendi.
“Ek olarak birtakım gözlemciler, Erdoğan idaresinde özgür ve adil seçimlerin yapılıp yapılamayacağını yahut Erdoğan’dan mutlu olmayan kimi destekçilerinin nitekim muhalefet partilerine oy verip vermeyeceğini tartışıyor. Birtakım kaynaklar, Erdoğan’ın sıhhatinin yerinde olup olmadığını da sorguluyor.” sözleri de raporun girişinden büsbütün çıkarıldı.
Kongre raporunun bir ayda değişen “dış siyaset başlıkları”
Türkiye’nin dış siyaseti ve stratejik yönelimine ait kısımda, “1952’de NATO’ya katıldığından bu yana Türkiye’nin dış siyaset rotasının, Batı’ya en az yönelik olduğu” değerlendirmesi raporun yeni halinden büsbütün atıldı..
“AK Parti’nin MHP ile ittifakı ötürüsıyla dış siyasette milliyetçi bir yaklaşım edindiği” ve “Türkiye’nin geçmişte hem bölgesel güç olması birebir vakitte büyük güçlerin rekabetinin sahnesi haline gelmiş olmasının” dış siyasette milliyetçi aksiyon ve söyleme, “neo-Osmanlı anlatısına katkı sağladığı” savlarına da raporun aktüel kısmında yer verilmedi.
ABD Lideri Joe Biden’ın 1915 olaylarını “soykırım” olarak nitelemesi ve ABD idaresinin Türkiye’de demokrasi, insan hakları ve hukukun üstünlüğüne vurgu yaptığı tabirleri de rapordan çıkarıldı.
Güncellenmiş metinde, “Türkiye’nin gelecekteki dış siyaset rotası, kısmen Türk başkanlarının Batılı güçlerle klasik güvenlik ve ekonomik bağlantılarda kendilerini ne ölçüde kısıtlanmış hissettiklerine ve diğer global bağlar kurarken tansiyon yahut bağlantıları koparma riskini almaya ne kadar istekli olduklarına bağlı olacaktır.” denildi.
Öte yandan 9 Ocak’ta güncellenen rapora, “seçim sonuçlarının dış siyaset üstündeki etkisinin az olacağına” dair bir kısım eklendi.
Raporda, 2023 seçimlerinde Cumhurbaşkanı Erdoğan’dan öteki birinin seçilmesi durumunda toplumda ve siyasi partilerdeki milliyetçi hislerin Suriye, Irak, PKK terörizmi, Yunanistan, Kıbrıs, Akdeniz ve Ege meseleleri ile Rusya ve Ukrayna’ya yaklaşımı bakımından farklı bir rota çizilmesinin süreci pek zora sokacağına işaret edildi.
Muhalefetin cumhurbaşkanlığı seçimini kazanması durumunda iç siyaset ve iktisat siyasetlerinde belli ölçüde kimi değişikliklerin olabileceği, yeni seçilmiş cumhurbaşkanının Erdoğan kadar Batı’nın tersine karar alma riski almayacağının beklenebileceği söz edildi.
Aralık 2022 raporunda yer almayan ve daha sonradan eklenen değerlendirmede, şunlar kaydedildi:
“Yeni, denenmemiş bir Türk hükümeti, gücünü çeşitli milletlerarası aktörlere gösterme yahut koalisyonun kesimi olan seçmeni yatıştırma konusunda baskı hissederse, Erdoğan’ın argümanlı çıkışlarına denk çıkışlar yapmaya çalışabilir. Aksi takdirde koalisyon ortasında fikir birliği eksikliğiyle karşı karşıya olan bir cumhurbaşkanı, dış siyaset konusunda daha pasif hale gelebilir.”
S-400 alımıyla ilgili değerlendirme
30 Aralık 2022’de yayımlanan raporda, Türkiye’nin S-400 alımına kapsamlı bir kısım ayrıldı. Burada, Türkiye’nin S-400 alımının gerisinde şu 3 argümana yer verildi:
“Amerika Birleşik Devletleri ile Türkiye içinde Patriot sistemine ait teknoloji paylaşımı konusunda mutabakat olmaması, muhtemelen Türkiye’nin 2013’ten 2015’e kadar Çin’den hava savunma sistemi satın alma teşebbüsünde başarısız olması dahil olmak üzere, ABD’den öteki hava savunma seçeneklerini değerlendirmeye olan ilgisine katkıda bulunmuştur.
Türkiye’nin Patriot yerine S-400 alma sonucunda diğer faktörler tesirli olmuş olabilir. Bunlardan biri; Türkiye’nin yabancı silah kaynaklarını çeşitlendirme konusundaki bariz dileğidir. Bir oburu ise Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, 2016 darbe teşebbüsünde kimi Türk askeri çalışanınca kullanılanlar üzere, ABD menşeli uçaklara karşı savunmaya olan muhtemel ilgisidir.”
9 Ocak’taki güncellenen raporda da bu kısımların tamamı metinden atıldı.
Aralık 2022 raporunda, Türkiye’nin F-16 talebine ve Kongrenin bu duruma muhalefetine özetlemek gerekirse değinilirken; 9 Ocak’taki güncellemede de Türkiye’nin NATO içerisindeki pahasına, Rusya-Ukrayna Savaşı bağlamında Avrupa’nın güvenliği için değerine vurgu yapıldı.
Güncellenen raporda, Kongrenin itirazlarına karşılık ABD Dışişleri Bakanlığının, Türkiye’nin Ukrayna’ya verdiği dayanak bakımından değerli bir caydırıcı güç olduğuna dair değerlendirmesine yer verildi.
ABD’nin Türkiye ile münasebetlerinin geleceği konusundaki değerlendirmeler
Aralık 2022 raporunda, “ABD ve NATO’nun Stratejik Değerlendirmeleri” başlıklı kısımda, Türkiye ile Batı içindeki tansiyonun artma ihtimaline karşı ABD’nin İncirlik’e alternatif olarak Ürdün, Güney Kıbrıs Rum İdaresi, Yunanistan ve Romanya üzere yerlerde askeri varlığını artırması tavsiyesinde bulunulurken, güncellenen metinde bu kıymetlendirme çıkarıldı.
Bunun yerine Türkiye’nin Ukrayna-Rusya Savaşı’nda Rusya’nın işgalini kınadığını, boğazları Rus savaş gemilerine kapattığını, Moskova’nın Ukrayna toprakları üstündeki savlarını reddettiğini ve Ukrayna ordusuna hem insansız hava araçları tıpkı vakitte zırhlı işçi taşıyıcılar tedarik ettiği detaylarıne yer verildi.
Aralık 2022 raporunda, Türkiye’nin Finlandiya ve İsveç’in NATO’ya katılmasındaki rolüne değinilmezken, güncellenen raporda Kıbrıs ve Doğu Akdeniz hidrokabron alanları konusundaki ihtilaflara yer verilmedi.
Aralık raporunda, ABD’nin Türkiye ile bağlarının geleceği konusundaki seçeneklerine ait değerlendirmeler de aktüel rapordan büsbütün çıkarıldı.
Altılı masa detayı
Aralık 2022 raporuna yapılan bir başka müdahale de Türkiye’de 6 muhalefet partisinin ittifakına yönelik bilgilerin çıkarılması oldu.
CHP ile kimi muhalefet partilerinin, 2023 genel seçimleri için yasama, yürütme, yargı üstündeki tesirlerini güçlendirmek üzere geniş bir muhalefet platformu kurduğunu ve bunların içinde daha evvel AK Parti hükümetlerinde vazife alan Ahmet Davutoğlu ile Ali Babacan’ın da yer aldığı sözleri, güncellenen raporda yer almadı.
Aynı raporda, Türkiye’de iç politik gelişmeler kısmında Osman Kavala’nın özgür bırakılması talebinde bulunan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin davetine takviye veren batılı büyükelçilere “istenmeyen kişiler” olarak ilan edileceklerine dair Cumhurbaşkanı Erdoğan’dan aldıkları ikaza yer verilirken, bu hususa güncellenen rapor metninde yer verilmedi.
Güncellenen raporda, iç siyasetle ilgili şu sözler kullanıldı:
“Erdoğan, hatırı sayılır bir halk dayanağıyla, 250’den çok kişinin öldüğü ve binlerce kişinin yaralandığı darbe teşebbüsünü Fetullah Gülen hareketinin düzenlediğini savunuyor. Hükümete sadık güçler ve yurttaşlar, ordunun ortasında bir küme işçinin devletin denetimini ele geçirmek için kalkıştığı (Türkiye’nin Cumhurbaşkanlığı Külliyesini ve Parlamento binasını amaç alan hava taarruzlarını içeren) teşebbüsünü engelledi. Türkiye’deki kimi önde gelen muhalif isimler, Erdoğan’ı muhalefeti bastırmak ve gücü pekiştirmek için başarısız darbe teşebbüsünü planlamak, denetim etmek ve/veya kullanmakla suçladı.”
Aralık 2022 raporunda iç siyasetle ilgili kısımda, HDP’nin PKK terör örgütü ile iltisakı niçiniyle kapatılması için Anayasa Mahkemesine yapılan müracaata ve ABD idaresinin buna verdiği reaksiyona yer ayrıldı.
Güncellenen raporda kelam konusu kısım çıkarılarak, “Bu ortada Türk makamları, ABD’nin de terör örgütü olarak tanımladığı PKK teröristlerine karşı aralıksız uğraşlarını sürdürdü. Bu uğraşlar, Irak ve Suriye’de PKK ve PKK temaslı kümeleri gaye alan Türk askeri operasyonlarını içermektedir.” denildi.
Türkiye’de kur yükselişine yönelik Aralık 2022 raporunda, “Kur Krizi” başlığıyla kapsamlı bir kısım ayrılıp geniş bir tahlil yapılırken; güncellenen metine, “Büyük Ekonomik Zorluklar” başlığıyla iktisadın genel durumuna dair kısa bir özet konuldu.
Aralık 2022 raporunda, seçime ait beklenti ve anketlere yer verilmezken, aktüel metinde açık kaynaklardaki kimi anket ve mümkün muhalefet adaylarına da değinildi.
ABD Kongresi Araştırma Servisi, 22 Aralık 2022’de Jim Zamotti ve Clayton Thomas imzasıyla yayımladığı ve 30 Aralık 2022’de birtakım eklemeler yaptığı “Türkiye: Art Plan ve ABD ile İlişkiler” raporunu 9 Ocak’ta güncelledi.
ABD Dışişleri Sözcüsü’nün geçen hafta bilhassa Türkiye’nin Rusya-Ukrayna Savaşı’nda yapan rol oynamasına ait takdir edici sözlerinin gerisinde Washington’un Türkiye’ye yönelik tutumundaki değişikliğin bir işareti de Kongreden geldi.
Kongre, iki ülke alakaları üzerine Aralık 2022’de yayımlanan raporunun lisanında yumuşatmalar yaptı ve iki ülke içindeki sıkıntılı hususlara ait kimi bilgileri çıkararak raporu bir daha yayımladı.
Raporun girişindeki tabirlerin bir kısmı yumuşatıldı
Aralık 2022 raporunun girişinde yer alan “Erdoğan’ın kararı ve Türkiye’nin kur krizi” başlığı metinden çıkarılırken, 2021’de Türkiye’de kurun yükselmesine ait “Ülke, değerli bir enflasyonla karşı karşıya iken konvansiyonel iktisat teorilerine rağmen Erdoğan, Türkiye’nin Merkez Bankasına faiz oranlarını düşürmesi için baskı yaptı.” tabiri metinden çıkarıldı.
Bunun yerine enflasyon ve kurdaki yükselişinin “Belki de kısmen Erdoğan’ın faiz oranlarını gorece düşük tutma konusundaki alışılmışın haricindeki siyasetinden kaynaklandığı” sözü eklendi.
“Ek olarak birtakım gözlemciler, Erdoğan idaresinde özgür ve adil seçimlerin yapılıp yapılamayacağını yahut Erdoğan’dan mutlu olmayan kimi destekçilerinin nitekim muhalefet partilerine oy verip vermeyeceğini tartışıyor. Birtakım kaynaklar, Erdoğan’ın sıhhatinin yerinde olup olmadığını da sorguluyor.” sözleri de raporun girişinden büsbütün çıkarıldı.
Kongre raporunun bir ayda değişen “dış siyaset başlıkları”
Türkiye’nin dış siyaseti ve stratejik yönelimine ait kısımda, “1952’de NATO’ya katıldığından bu yana Türkiye’nin dış siyaset rotasının, Batı’ya en az yönelik olduğu” değerlendirmesi raporun yeni halinden büsbütün atıldı..
“AK Parti’nin MHP ile ittifakı ötürüsıyla dış siyasette milliyetçi bir yaklaşım edindiği” ve “Türkiye’nin geçmişte hem bölgesel güç olması birebir vakitte büyük güçlerin rekabetinin sahnesi haline gelmiş olmasının” dış siyasette milliyetçi aksiyon ve söyleme, “neo-Osmanlı anlatısına katkı sağladığı” savlarına da raporun aktüel kısmında yer verilmedi.
ABD Lideri Joe Biden’ın 1915 olaylarını “soykırım” olarak nitelemesi ve ABD idaresinin Türkiye’de demokrasi, insan hakları ve hukukun üstünlüğüne vurgu yaptığı tabirleri de rapordan çıkarıldı.
Güncellenmiş metinde, “Türkiye’nin gelecekteki dış siyaset rotası, kısmen Türk başkanlarının Batılı güçlerle klasik güvenlik ve ekonomik bağlantılarda kendilerini ne ölçüde kısıtlanmış hissettiklerine ve diğer global bağlar kurarken tansiyon yahut bağlantıları koparma riskini almaya ne kadar istekli olduklarına bağlı olacaktır.” denildi.
Öte yandan 9 Ocak’ta güncellenen rapora, “seçim sonuçlarının dış siyaset üstündeki etkisinin az olacağına” dair bir kısım eklendi.
Raporda, 2023 seçimlerinde Cumhurbaşkanı Erdoğan’dan öteki birinin seçilmesi durumunda toplumda ve siyasi partilerdeki milliyetçi hislerin Suriye, Irak, PKK terörizmi, Yunanistan, Kıbrıs, Akdeniz ve Ege meseleleri ile Rusya ve Ukrayna’ya yaklaşımı bakımından farklı bir rota çizilmesinin süreci pek zora sokacağına işaret edildi.
Muhalefetin cumhurbaşkanlığı seçimini kazanması durumunda iç siyaset ve iktisat siyasetlerinde belli ölçüde kimi değişikliklerin olabileceği, yeni seçilmiş cumhurbaşkanının Erdoğan kadar Batı’nın tersine karar alma riski almayacağının beklenebileceği söz edildi.
Aralık 2022 raporunda yer almayan ve daha sonradan eklenen değerlendirmede, şunlar kaydedildi:
“Yeni, denenmemiş bir Türk hükümeti, gücünü çeşitli milletlerarası aktörlere gösterme yahut koalisyonun kesimi olan seçmeni yatıştırma konusunda baskı hissederse, Erdoğan’ın argümanlı çıkışlarına denk çıkışlar yapmaya çalışabilir. Aksi takdirde koalisyon ortasında fikir birliği eksikliğiyle karşı karşıya olan bir cumhurbaşkanı, dış siyaset konusunda daha pasif hale gelebilir.”
S-400 alımıyla ilgili değerlendirme
30 Aralık 2022’de yayımlanan raporda, Türkiye’nin S-400 alımına kapsamlı bir kısım ayrıldı. Burada, Türkiye’nin S-400 alımının gerisinde şu 3 argümana yer verildi:
“Amerika Birleşik Devletleri ile Türkiye içinde Patriot sistemine ait teknoloji paylaşımı konusunda mutabakat olmaması, muhtemelen Türkiye’nin 2013’ten 2015’e kadar Çin’den hava savunma sistemi satın alma teşebbüsünde başarısız olması dahil olmak üzere, ABD’den öteki hava savunma seçeneklerini değerlendirmeye olan ilgisine katkıda bulunmuştur.
Türkiye’nin Patriot yerine S-400 alma sonucunda diğer faktörler tesirli olmuş olabilir. Bunlardan biri; Türkiye’nin yabancı silah kaynaklarını çeşitlendirme konusundaki bariz dileğidir. Bir oburu ise Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, 2016 darbe teşebbüsünde kimi Türk askeri çalışanınca kullanılanlar üzere, ABD menşeli uçaklara karşı savunmaya olan muhtemel ilgisidir.”
9 Ocak’taki güncellenen raporda da bu kısımların tamamı metinden atıldı.
Aralık 2022 raporunda, Türkiye’nin F-16 talebine ve Kongrenin bu duruma muhalefetine özetlemek gerekirse değinilirken; 9 Ocak’taki güncellemede de Türkiye’nin NATO içerisindeki pahasına, Rusya-Ukrayna Savaşı bağlamında Avrupa’nın güvenliği için değerine vurgu yapıldı.
Güncellenen raporda, Kongrenin itirazlarına karşılık ABD Dışişleri Bakanlığının, Türkiye’nin Ukrayna’ya verdiği dayanak bakımından değerli bir caydırıcı güç olduğuna dair değerlendirmesine yer verildi.
ABD’nin Türkiye ile münasebetlerinin geleceği konusundaki değerlendirmeler
Aralık 2022 raporunda, “ABD ve NATO’nun Stratejik Değerlendirmeleri” başlıklı kısımda, Türkiye ile Batı içindeki tansiyonun artma ihtimaline karşı ABD’nin İncirlik’e alternatif olarak Ürdün, Güney Kıbrıs Rum İdaresi, Yunanistan ve Romanya üzere yerlerde askeri varlığını artırması tavsiyesinde bulunulurken, güncellenen metinde bu kıymetlendirme çıkarıldı.
Bunun yerine Türkiye’nin Ukrayna-Rusya Savaşı’nda Rusya’nın işgalini kınadığını, boğazları Rus savaş gemilerine kapattığını, Moskova’nın Ukrayna toprakları üstündeki savlarını reddettiğini ve Ukrayna ordusuna hem insansız hava araçları tıpkı vakitte zırhlı işçi taşıyıcılar tedarik ettiği detaylarıne yer verildi.
Aralık 2022 raporunda, Türkiye’nin Finlandiya ve İsveç’in NATO’ya katılmasındaki rolüne değinilmezken, güncellenen raporda Kıbrıs ve Doğu Akdeniz hidrokabron alanları konusundaki ihtilaflara yer verilmedi.
Aralık raporunda, ABD’nin Türkiye ile bağlarının geleceği konusundaki seçeneklerine ait değerlendirmeler de aktüel rapordan büsbütün çıkarıldı.
Altılı masa detayı
Aralık 2022 raporuna yapılan bir başka müdahale de Türkiye’de 6 muhalefet partisinin ittifakına yönelik bilgilerin çıkarılması oldu.
CHP ile kimi muhalefet partilerinin, 2023 genel seçimleri için yasama, yürütme, yargı üstündeki tesirlerini güçlendirmek üzere geniş bir muhalefet platformu kurduğunu ve bunların içinde daha evvel AK Parti hükümetlerinde vazife alan Ahmet Davutoğlu ile Ali Babacan’ın da yer aldığı sözleri, güncellenen raporda yer almadı.
Aynı raporda, Türkiye’de iç politik gelişmeler kısmında Osman Kavala’nın özgür bırakılması talebinde bulunan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin davetine takviye veren batılı büyükelçilere “istenmeyen kişiler” olarak ilan edileceklerine dair Cumhurbaşkanı Erdoğan’dan aldıkları ikaza yer verilirken, bu hususa güncellenen rapor metninde yer verilmedi.
Güncellenen raporda, iç siyasetle ilgili şu sözler kullanıldı:
“Erdoğan, hatırı sayılır bir halk dayanağıyla, 250’den çok kişinin öldüğü ve binlerce kişinin yaralandığı darbe teşebbüsünü Fetullah Gülen hareketinin düzenlediğini savunuyor. Hükümete sadık güçler ve yurttaşlar, ordunun ortasında bir küme işçinin devletin denetimini ele geçirmek için kalkıştığı (Türkiye’nin Cumhurbaşkanlığı Külliyesini ve Parlamento binasını amaç alan hava taarruzlarını içeren) teşebbüsünü engelledi. Türkiye’deki kimi önde gelen muhalif isimler, Erdoğan’ı muhalefeti bastırmak ve gücü pekiştirmek için başarısız darbe teşebbüsünü planlamak, denetim etmek ve/veya kullanmakla suçladı.”
Aralık 2022 raporunda iç siyasetle ilgili kısımda, HDP’nin PKK terör örgütü ile iltisakı niçiniyle kapatılması için Anayasa Mahkemesine yapılan müracaata ve ABD idaresinin buna verdiği reaksiyona yer ayrıldı.
Güncellenen raporda kelam konusu kısım çıkarılarak, “Bu ortada Türk makamları, ABD’nin de terör örgütü olarak tanımladığı PKK teröristlerine karşı aralıksız uğraşlarını sürdürdü. Bu uğraşlar, Irak ve Suriye’de PKK ve PKK temaslı kümeleri gaye alan Türk askeri operasyonlarını içermektedir.” denildi.
Türkiye’de kur yükselişine yönelik Aralık 2022 raporunda, “Kur Krizi” başlığıyla kapsamlı bir kısım ayrılıp geniş bir tahlil yapılırken; güncellenen metine, “Büyük Ekonomik Zorluklar” başlığıyla iktisadın genel durumuna dair kısa bir özet konuldu.
Aralık 2022 raporunda, seçime ait beklenti ve anketlere yer verilmezken, aktüel metinde açık kaynaklardaki kimi anket ve mümkün muhalefet adaylarına da değinildi.