Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’nde 2005 yılında 98’inci sırada yer alan Türkiye, 2010 yılında 138, 2015’te 149, 2020’de 154’üncülüğe gerilemişti. Geçen yıl, yakınındaki ülkelerdeki makûs gidiş niçiniyle listede bir sıra öne çıkan Türkiye, son bir yılda ise gazetecilere yönelik şiddete karşı yapılan kitlesel hareketler, hak aramalarda yaşanan kimi kazanımlar, kimi mahkemelerden çıkan olumlu kararlar ve gazetecilere dönük tutuklamaların azalma göstermesi yardımıyla 149’uncu oldu.
Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’nin 2022 yılı neticelerina bakılırsa 180 ülkeden 8’inde özgürlük
durumu “iyi”, 40’ında “tatmin edici”, 62’sinde “sorunlu”, Türkiye’nin de ortalarında olduğu 42
ülkede “kötü”, 28 ülkede ise “oldukca kötü” kategorisinde bulunuyor.
Listenin doruğunda Norveç var
Avrupa Birliği iki aşırıcılık içinde sıkıştı RSF Basın Özgürlüğü Endeksi’nde liderliği bir Avrupa ülkesi olan Norveç (1) çekmeye devam ederken, kıtada daha evvel de görülen eşitsizlikler derinleşti. Avrupa’da sıralama sonuncusu olan Bulgaristan’ın (91) yerini Yunanistan (108) aldı.
Almanya (16), Fransa (26), İtalya (58) ve Hollanda’da haberciler, Covid tersi tedbirlerin protesto edildiği hareketler sırasında artış gösteren atak ve tehditlerin gayesi oldular. Slovenya (54), Polonya (66), Macaristan (85), Arnavutluk (103) ve Yunanistan’da hükümetler, medya özgürlüğünü zora sokan düzenlemelere giriştiler. Öteki yandan Sırbistan (79) cezasızlığa karşı çabada yol kat etti, Çek Cumhuriyeti (20) ve Bulgaristan (91) ise iktidar değişikliğinin akabinde gazeteciler üstündeki siyasi baskıyı gevşetti. Birleşik Krallık’ın (24), iki yıllık prosedür sürecinin akabinde Wikileaks kurucusu Julian Assange’ın ABD’ye (42) iadesinin önünü açması dikkat çekti. Bu süreçte RSF, gazeteci olmamakla bir arada gazeteciliğe katkıda bulunan Assange’ın iadesine -bu tıp katkılar ismine makus bir birinci örnek oluşturmaması için- karşı çıktı.
Avrupa’da 2021’de görülen eşitsizliklere, Avrupa Birliği’nde gazeteci cinayetlerinin hortlaması, toplumsal hareketlerde haksızca yetkililerle karıştırılan medya temsilcilerinin taarruzlara amaç olması ve birtakım Avrupa Birliği (AB) hükümetlerinin gazeteci haklarını kısıtlayan düzenlemelere gitmesi niye oldu.
Bilgi kaosunun yıkıcı tesirleri ele alındı
Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi bu yıl dünya çapında bilgi kaosunun (düzenlemeye kavuşmadığı için palavra haber ve propagandayı besleyen global dijital alan) yarattığı yıkıcı tesirlere odaklandı. Demokratik toplumlarda, fikir medyasının Fox News modeli üzerinden gelişme göstermesi ve dezenformasyon ağlarının bayağılık kazanması, toplumsal medyanın da tesiriyle ayrışmaları besliyor. Memleketler arası düzlemde, açık toplumlar ile medya ve platformlarını denetim altında tutup propaganda savaşları yürüten despotik rejimler içindeki asimetri, demokrasilerin zayıflamasına niye oluyor. Bu ikili kutuplaşma, her iki düzlemde de gerginliğin ağırlaşmasında bir etken olarak ön plana çıkıyor.
Avrupalı kurumlar bir yandan gazetecilerin ve basın özgürlüğünün korunmasına dönük çeşitli
tedbirler almak ve Macaristan’a karşı Avrupa hukukunu ihlal prosedürünü harekete geçirmek
üzere adımlar atarken, öbür yandan Ukrayna (106) Vladimir Putin buyruğuyla işgal edildiğinde
Rusya (155) yanlısı propaganda yapan medya kuruluşlarını uygun yasal çerçeve bulunmadığı
biçimde yasakladılar. Bu durum, bir karşı misilleme olarak Avrupa medyasına yönelik
teşebbüslerde bulunulması riskini de ortaya çıkardı.
Medyada kutuplaşma, Joe Biden’in Cumhurbaşkanı seçildiği ABD (42) üzere demokratik toplumlarda iç toplumsal bölünmeleri daha da görünür kıldı. Toplumsal ve politik gerginliğin yayılımı, bilhassa Fransa’da (26) toplumsal medya ve yeni fikir medyasında daha da hızlanıyor. Ortadoğu’da medya özgürlüğünden mahrumluk, İsrail (86), Filistin (170) ile öbür Arap ülkeleri içindeki çatışmalar üzerinde olumsuz tesir göstermeye devam ediyor.
Doğu Avrupa ve Orta Asya’da baskılar arttı
Alanda öldürülen ve yaralanan gazeteciler, Sovyet periyodundan bu yana görülmemiş derecede
sansür, yaygın dezenformasyon… Avrupa’nın doğusunda, Rusya’nın Ukrayna’da propagandayla başlatmış olduğu ve hala sürdürdüğü savaş, bir insanlık dramına niye olurken bölgede basın özgürlüğü üzerinde de yıkıcı tesirler yarattı. 24 Şubat 2022’de başlayan taarruzun birinci ayında, beş gazeteci ve medya çalışanı, açılan ateş kararı ömrünü kaybetti. Rusya ordusunun, işgal ettiği bölgelerde haber kaynaklarını taammüden maksat aldığı, mahallî medyayı işbirliği yapmaya zorladığı görüldü. Rusya’da ise savaş bağlamında medyanın kısıtlanması, “lafdan anlamaz” gazetecilerin peşine düşülmesi, birçok gazetecinin sürgüne zorlanması üzere yaygın sansür uygulamalarına başvuruldu. Aslında süreç 2021’de, “yabancı ajan” oolarak damgalanan medya kuruluşlarına dönük düzenlemelerin sertleştirilmesi ve muhalif Alexei Navalny’ya ait haberlere davalar açılmasıyla başlamıştı.
28 ülkede medya özgürlüğü durumunun “fazlaca kötü” kategorisinde yer aldığı RSF Endeksi’nde,
2021 Şubatı’ndaki darbe kararı medya özgürlüğünün 10 yıl geriye gittiği Myanmar (176),
Çin (175), Türkmenistan (177), İran (178), Eritre (179) ve Kuzey Kore (180) son sıralardaki
ülkeler oldu.
RSF Basın Özgürlüğü Endeksi nasıl hazırlanıyor?
RSF Basın Özgürlüğü Endeksi’nde 180 ülke değerlendirmeye alınıyor. Çeşitli indikatörler
kullanılarak, gazetecilere ve medyaya yönelik ihlaller niceliksel hesaplamaya dönüştürülüyor.
Çalışmanın ikinci ayağında, RSF’nin seçtiği, gazeteciler, akademisyenler ve insan hakları
savunucularından oluşan yüzlerce medya özgürlüğü uzmanının 123 soruya verdiği cevapları
temel alan niteliksel bir araştırma yapılıyor. Basın Özgürlüğü Endeksi’nin alt kategorilerinde,
her ülkede gazetecilerin ve medyanın politik durumu, yasal durumu, ekonomik durumu,
toplumsal durumu ve güvenlik durumu incelenerek 0-100 puan içinde bir kıymetlendirme puanı
hesaplanıyor. Bu kategorilerden elde edilen ortalama puan, ülke sıralamasını ortaya çıkarıyor.
Basın özgürlüğünde en âlâ puan 100, en makus puan 0 kabul ediliyor. Endeksin hazırlanma
biçimini gösteren soru kitapçıkları bu yıl, medyanın dijitalleşmesi üzere birtakım etkenlerin daha âlâ
göz önüne alınabilmesi için güncellenmiştir.
Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’nin 2022 yılı neticelerina bakılırsa 180 ülkeden 8’inde özgürlük
durumu “iyi”, 40’ında “tatmin edici”, 62’sinde “sorunlu”, Türkiye’nin de ortalarında olduğu 42
ülkede “kötü”, 28 ülkede ise “oldukca kötü” kategorisinde bulunuyor.
Listenin doruğunda Norveç var
Avrupa Birliği iki aşırıcılık içinde sıkıştı RSF Basın Özgürlüğü Endeksi’nde liderliği bir Avrupa ülkesi olan Norveç (1) çekmeye devam ederken, kıtada daha evvel de görülen eşitsizlikler derinleşti. Avrupa’da sıralama sonuncusu olan Bulgaristan’ın (91) yerini Yunanistan (108) aldı.
Almanya (16), Fransa (26), İtalya (58) ve Hollanda’da haberciler, Covid tersi tedbirlerin protesto edildiği hareketler sırasında artış gösteren atak ve tehditlerin gayesi oldular. Slovenya (54), Polonya (66), Macaristan (85), Arnavutluk (103) ve Yunanistan’da hükümetler, medya özgürlüğünü zora sokan düzenlemelere giriştiler. Öteki yandan Sırbistan (79) cezasızlığa karşı çabada yol kat etti, Çek Cumhuriyeti (20) ve Bulgaristan (91) ise iktidar değişikliğinin akabinde gazeteciler üstündeki siyasi baskıyı gevşetti. Birleşik Krallık’ın (24), iki yıllık prosedür sürecinin akabinde Wikileaks kurucusu Julian Assange’ın ABD’ye (42) iadesinin önünü açması dikkat çekti. Bu süreçte RSF, gazeteci olmamakla bir arada gazeteciliğe katkıda bulunan Assange’ın iadesine -bu tıp katkılar ismine makus bir birinci örnek oluşturmaması için- karşı çıktı.
Avrupa’da 2021’de görülen eşitsizliklere, Avrupa Birliği’nde gazeteci cinayetlerinin hortlaması, toplumsal hareketlerde haksızca yetkililerle karıştırılan medya temsilcilerinin taarruzlara amaç olması ve birtakım Avrupa Birliği (AB) hükümetlerinin gazeteci haklarını kısıtlayan düzenlemelere gitmesi niye oldu.
Bilgi kaosunun yıkıcı tesirleri ele alındı
Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi bu yıl dünya çapında bilgi kaosunun (düzenlemeye kavuşmadığı için palavra haber ve propagandayı besleyen global dijital alan) yarattığı yıkıcı tesirlere odaklandı. Demokratik toplumlarda, fikir medyasının Fox News modeli üzerinden gelişme göstermesi ve dezenformasyon ağlarının bayağılık kazanması, toplumsal medyanın da tesiriyle ayrışmaları besliyor. Memleketler arası düzlemde, açık toplumlar ile medya ve platformlarını denetim altında tutup propaganda savaşları yürüten despotik rejimler içindeki asimetri, demokrasilerin zayıflamasına niye oluyor. Bu ikili kutuplaşma, her iki düzlemde de gerginliğin ağırlaşmasında bir etken olarak ön plana çıkıyor.
Avrupalı kurumlar bir yandan gazetecilerin ve basın özgürlüğünün korunmasına dönük çeşitli
tedbirler almak ve Macaristan’a karşı Avrupa hukukunu ihlal prosedürünü harekete geçirmek
üzere adımlar atarken, öbür yandan Ukrayna (106) Vladimir Putin buyruğuyla işgal edildiğinde
Rusya (155) yanlısı propaganda yapan medya kuruluşlarını uygun yasal çerçeve bulunmadığı
biçimde yasakladılar. Bu durum, bir karşı misilleme olarak Avrupa medyasına yönelik
teşebbüslerde bulunulması riskini de ortaya çıkardı.
Medyada kutuplaşma, Joe Biden’in Cumhurbaşkanı seçildiği ABD (42) üzere demokratik toplumlarda iç toplumsal bölünmeleri daha da görünür kıldı. Toplumsal ve politik gerginliğin yayılımı, bilhassa Fransa’da (26) toplumsal medya ve yeni fikir medyasında daha da hızlanıyor. Ortadoğu’da medya özgürlüğünden mahrumluk, İsrail (86), Filistin (170) ile öbür Arap ülkeleri içindeki çatışmalar üzerinde olumsuz tesir göstermeye devam ediyor.
Doğu Avrupa ve Orta Asya’da baskılar arttı
Alanda öldürülen ve yaralanan gazeteciler, Sovyet periyodundan bu yana görülmemiş derecede
sansür, yaygın dezenformasyon… Avrupa’nın doğusunda, Rusya’nın Ukrayna’da propagandayla başlatmış olduğu ve hala sürdürdüğü savaş, bir insanlık dramına niye olurken bölgede basın özgürlüğü üzerinde de yıkıcı tesirler yarattı. 24 Şubat 2022’de başlayan taarruzun birinci ayında, beş gazeteci ve medya çalışanı, açılan ateş kararı ömrünü kaybetti. Rusya ordusunun, işgal ettiği bölgelerde haber kaynaklarını taammüden maksat aldığı, mahallî medyayı işbirliği yapmaya zorladığı görüldü. Rusya’da ise savaş bağlamında medyanın kısıtlanması, “lafdan anlamaz” gazetecilerin peşine düşülmesi, birçok gazetecinin sürgüne zorlanması üzere yaygın sansür uygulamalarına başvuruldu. Aslında süreç 2021’de, “yabancı ajan” oolarak damgalanan medya kuruluşlarına dönük düzenlemelerin sertleştirilmesi ve muhalif Alexei Navalny’ya ait haberlere davalar açılmasıyla başlamıştı.
28 ülkede medya özgürlüğü durumunun “fazlaca kötü” kategorisinde yer aldığı RSF Endeksi’nde,
2021 Şubatı’ndaki darbe kararı medya özgürlüğünün 10 yıl geriye gittiği Myanmar (176),
Çin (175), Türkmenistan (177), İran (178), Eritre (179) ve Kuzey Kore (180) son sıralardaki
ülkeler oldu.
RSF Basın Özgürlüğü Endeksi nasıl hazırlanıyor?
RSF Basın Özgürlüğü Endeksi’nde 180 ülke değerlendirmeye alınıyor. Çeşitli indikatörler
kullanılarak, gazetecilere ve medyaya yönelik ihlaller niceliksel hesaplamaya dönüştürülüyor.
Çalışmanın ikinci ayağında, RSF’nin seçtiği, gazeteciler, akademisyenler ve insan hakları
savunucularından oluşan yüzlerce medya özgürlüğü uzmanının 123 soruya verdiği cevapları
temel alan niteliksel bir araştırma yapılıyor. Basın Özgürlüğü Endeksi’nin alt kategorilerinde,
her ülkede gazetecilerin ve medyanın politik durumu, yasal durumu, ekonomik durumu,
toplumsal durumu ve güvenlik durumu incelenerek 0-100 puan içinde bir kıymetlendirme puanı
hesaplanıyor. Bu kategorilerden elde edilen ortalama puan, ülke sıralamasını ortaya çıkarıyor.
Basın özgürlüğünde en âlâ puan 100, en makus puan 0 kabul ediliyor. Endeksin hazırlanma
biçimini gösteren soru kitapçıkları bu yıl, medyanın dijitalleşmesi üzere birtakım etkenlerin daha âlâ
göz önüne alınabilmesi için güncellenmiştir.