Ali Ekber YILDIRIM
Türkiye İstatistik Kurumu(TÜİK) son olarak 20 Şubat 2020’de kırmızı et üretim istatistiklerini deklare etti. Yayınlanan son bilgiler 2019 yılı 4.çeyreğine yani Ekim-Aralık periyoduna ilişkin bilgilerdi. O devirde 2019 yılı kımızı et üretimi 1 milyon 201 bin ton olarak açıklanmıştı. Yapılan son güncelleme ile 2019 yılı üretimi 1 milyon 740 bin tona revize edildi.
TÜİK, 20 Şubat 2020’de 2019 verisini deklare ettiğında şöyleki bir duyuru yaptı: ” Çeyrek devirler halinde yayımlamakta olan kırmızı et üretim istatistikleri, metodoloji değişikliği niçiniyle yıllık olarak yayımlanacaktır. Bu kapsamda 2020 yılına ilişkin bilgiler 2021 yılı Şubat ayı içerisinde yayımlanacaktır.”
Bilgiler 26 ay daha sonra açıklanabildi
Lakin, Şubat 2021’de bu açıklama yapılamadı. niye açıklanamadığı ise bir daha TÜİK tarafınca kamuoyuna yapılan duyuruda şöyleki söz edildi: “Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafınca kesimhane ve kesimhane dışı kesitleri kapsayacak formda kırmızı et üretimine ait istatistikler üretilmekte ve yayımlanmaktadır. Kırmızı et üretimine ait mevcut metodolojinin geliştirilmesine yönelik çalışmalar devam etmektedir. Bu kapsamda Ulusal Data Yayınlama Takvimine nazaran 25 Şubat 2021 tarihinde saat 10:00’da yayımlanması planlanan “Kırmızı Et Üretim İstatistikleri, 2020″ haber bülteni ileri bir tarihe ertelenmiştir. Bültenle bir arada revizyona ait metodoloji dokümanına da yer verilecektir.”
Son datanın açıklanmasından bu yana 2 yılı aşkın bir müddet(26 ay) geçtikten daha sonra 6 Mayıs 2022 tarihi itibariyle 2020 ve 2021 yılı kırmızı et üretim dataları nihayet belirtildi.
Metot değişti üretim 2 milyon tona dayandı
Kırmızı ette hesaplama yolu değiştirilince 2021 yılı üretimi 2 milyon ton hududuna dayandı. TÜİK’in “Kırmızı Et Üretim İstatistikleri, 2020-2021” başlığı ile yayınladığı haber bültenine nazaran, Türkiye’nin kırmızı et üretimi 2021 yılında yüzde 9,3 artarak 1 milyon 952 bin 38 ton oldu.
Kırmızı et üretim varsayımı, Ziraî İşletmelerde Hayvansal Üretim Araştırmasından elde edilen demografik bilgilere dayalı olarak belirlenen “Kasaplık Güç Oranı” ile hesaplanan “iç popülasyondan kesilen hayvan sayısı” ile “ithalattan kesilen hayvan sayısı”nın ortalama karkas yükleri ile çarpılması suretiyle elde edildiği belirtilen bültende yer alan üretim bilgileri şöyleki: “ Buna bakılırsa 2020 yılında 1 milyon 785 bin 952 ton olan kırmızı et üretimi, 2021 yılında yüzde 9,3 artarak 1 milyon 952 bin 38 ton olarak iddia edildi. Bu kapsamda bundan evvelki yıla nazaran sığır eti üretimi yüzde 8,9 artarak 1 milyon 460 bin 719 ton, koyun eti üretimi yüzde 11,7 artarak 385 bin 933 ton, keçi eti üretimi yüzde 4,5 artarak 94 bin 555 ton, manda eti üretimi ise yüzde 28,6 artarak 10 bin 831 ton oldu.”
Kırmızı et üretimi ve değişim oranları
TÜİK datalarına bakılırsa, son 10 yıla ait kırmızı et üretim kestirimleri incelendiğinde, toplam kırmızı et üretiminin 2012 yılında 1 milyon 67 bin 553 ton iken 2021 yılında 1 milyon 952 bin 38 tona ulaştı. 2021 yılı için 1 milyon 952 bin 38 ton olarak varsayım edilen toplam kırmızı et üretiminin yüzde 74,8’ini sığır eti, yüzde 19,8’ini koyun eti, yüzde 4,8’ini keçi eti ve yüzde 0,6’sını manda eti oluşturdu.
Üretim artışı ne kadar gerçekçi?
Eski Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, konuşmalarında, televizyon programlarında Türkiye’nin canlı hayvan ve et ithalatına gereksinimi kalmadığını belirtirken kırmızı et tüketiminin 1 milyon 350 bin tondan 950 bin tona düştüğünü söz etmişti. Pandemi periyodunda turist sayısındaki düşüş, konut dışı tüketim yerlerinin kapalı olması niçiniyle kırmızı et tüketiminin yüzde 30 azaldığı iddia ediliyordu.
Artan yem meblağları niçiniyle hayli sıkıntı durumda kalan besicilerin bu işi bıraktıkları ve besi işletmelerinin yüzde 30-40 kapasite ile çalıştıkları belirtilirken açıklanan kırmızı et üretim bilgilerinin ne kadar gerçekçi olduğu kesinlikle tartışılması gerekiyor. Öbür taraftan bu kadar et üretimi var ise et meblağlarının niye bu kadar yükseldiği de bir daha üzerinde durulması gereken bir durum. TÜİK’in pek fazlaca verisinde olduğu üzere yaşananlarla açıklanan datalar örtüşmüyor.
Üretimde büyük revizyonlar yapıldı
Türkiye İstatistik Kurumu’nun yayınladığı datalara ve açıklamalara bakıldığında 2001 yılından bu yana kırmızı et üretim datalarında önemli revizyonlar yapıldığı görülüyor. Başlangıç kabul edilen 2001 yılında 435 bin 778 ton olan kırmızı et üretimi yüzde 79,8 artışla 783 bin 341 tona revize edildi. En yüksek revizyon 2003 yılı için yapıldı. Türkiye’nin 2003 yılı kırmızı et üretimi 366 bin 962 ton olarak açıklanmışken yapılan yeni revizyonla bu üretim yüzde 106 artışla 755 bin 880 tona revize edildi. 2009 yılında ise 412 bin 621 ton olan kırmızı et üretimi yüzde 105 güncelleme ile 846 bin 939 tona güncellendi.
Üretim ölçüsündeki en düşük revizyon ise 2015 yılına ilişkin. 2015 yılında 1 milyon 149 bin ton olan üretim yüzde 3,3 oranındaki revizyonla 1 milyon 187 bin tona çıkarıldı. 2018’de yüzde 48,5 ve 2019 üretimi de yüzde 44,9 oranında artışla revize edildi. 2001-2019 devrinde ortalama mutlak revizyon oranı yüzde 48,1 oldu.
TÜİK’in yeni hesaplama prosedürüne ait açıklaması
2001-2009 devri kırmızı et üretim varsayımı, kesimhanelerdeki büyükbaş ve küçükbaş hayvan bölümlerine Türk Hava Kurumu tarafınca toplanan deri ölçüsü üzerinden kestirim edilen mezbaha dışı kesitler eklenerek hesaplanmıştır. 2010-2019 devrinde ise, tabakhanelerce işlenmek üzere toplanan deri ölçüsünün kesilen hayvan sayısına eşit olduğu var iseyımı ile kırmızı et üretim iddiası yapılmıştır.
2020 yılında metodoloji değişikliğine gidilmiş ve kırmızı et üretim iddiaları için “Kasaplık Güç Oranı” formülünün kullanılmasına karar verilmiştir.
Bir hayvan popülasyonunda bir yıl içerisinde et üretimi hedefiyle kesilen hayvanların yılın başındaki hayvan mevcuduna oranına “Kasaplık Güç Oranı (KGO)” ismi verilmektedir. KGO hesaplaması için gereksinim duyulan demografik oranlar (doğuran oranı, canlı doğan oranı, kesim çağına kadar yaşama gücü ve yaşlılarda vefat oranı), TÜİK tarafınca örnekleme yoluyla seçilen 40 binden çok ziraî işletmeye 2020 yılından itibaren uygulanan Ziraî İşletmelerde Hayvansal Üretim Araştırması’ndan (TİHA) elde edilmiştir. Devir başı ve periyot sonu hayvan sayılarında Tarım ve Orman Bakanlığı tarafınca derlenen ve TÜİK tarafınca yayımlanan İstatistik Bilgi Sistemi (İBS) kaynaklı datalar temel alınmıştır.
Sonuç olarak KGO usulüyle hesaplanan iç popülasyondan kesilen hayvan sayısı ile ithalattan kesilen hayvan sayısı toplamı, ortalama karkas yükleri ile çarpılmak suretiyle kırmızı et üretim varsayımı yapılmıştır. Karkas tartı bilgisi TÜİK tarafınca mezbahalara yönelik aylık olarak gerçekleştirilen Kesimhane İstatistikleri Araştırması’ndan elde edilmiştir. Ayrıyeten KGO tekniğine nazaran 2001-2019 periyodu bilgileri revize edilmiş olup, ayrıntılı açıklamalar “haber bülteni” ekindeki metodolojik dokümanda ve “metaveri” kısmında verilmiştir.
Türkiye İstatistik Kurumu(TÜİK) son olarak 20 Şubat 2020’de kırmızı et üretim istatistiklerini deklare etti. Yayınlanan son bilgiler 2019 yılı 4.çeyreğine yani Ekim-Aralık periyoduna ilişkin bilgilerdi. O devirde 2019 yılı kımızı et üretimi 1 milyon 201 bin ton olarak açıklanmıştı. Yapılan son güncelleme ile 2019 yılı üretimi 1 milyon 740 bin tona revize edildi.
TÜİK, 20 Şubat 2020’de 2019 verisini deklare ettiğında şöyleki bir duyuru yaptı: ” Çeyrek devirler halinde yayımlamakta olan kırmızı et üretim istatistikleri, metodoloji değişikliği niçiniyle yıllık olarak yayımlanacaktır. Bu kapsamda 2020 yılına ilişkin bilgiler 2021 yılı Şubat ayı içerisinde yayımlanacaktır.”
Bilgiler 26 ay daha sonra açıklanabildi
Lakin, Şubat 2021’de bu açıklama yapılamadı. niye açıklanamadığı ise bir daha TÜİK tarafınca kamuoyuna yapılan duyuruda şöyleki söz edildi: “Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafınca kesimhane ve kesimhane dışı kesitleri kapsayacak formda kırmızı et üretimine ait istatistikler üretilmekte ve yayımlanmaktadır. Kırmızı et üretimine ait mevcut metodolojinin geliştirilmesine yönelik çalışmalar devam etmektedir. Bu kapsamda Ulusal Data Yayınlama Takvimine nazaran 25 Şubat 2021 tarihinde saat 10:00’da yayımlanması planlanan “Kırmızı Et Üretim İstatistikleri, 2020″ haber bülteni ileri bir tarihe ertelenmiştir. Bültenle bir arada revizyona ait metodoloji dokümanına da yer verilecektir.”
Son datanın açıklanmasından bu yana 2 yılı aşkın bir müddet(26 ay) geçtikten daha sonra 6 Mayıs 2022 tarihi itibariyle 2020 ve 2021 yılı kırmızı et üretim dataları nihayet belirtildi.
Metot değişti üretim 2 milyon tona dayandı
Kırmızı ette hesaplama yolu değiştirilince 2021 yılı üretimi 2 milyon ton hududuna dayandı. TÜİK’in “Kırmızı Et Üretim İstatistikleri, 2020-2021” başlığı ile yayınladığı haber bültenine nazaran, Türkiye’nin kırmızı et üretimi 2021 yılında yüzde 9,3 artarak 1 milyon 952 bin 38 ton oldu.
Kırmızı et üretim varsayımı, Ziraî İşletmelerde Hayvansal Üretim Araştırmasından elde edilen demografik bilgilere dayalı olarak belirlenen “Kasaplık Güç Oranı” ile hesaplanan “iç popülasyondan kesilen hayvan sayısı” ile “ithalattan kesilen hayvan sayısı”nın ortalama karkas yükleri ile çarpılması suretiyle elde edildiği belirtilen bültende yer alan üretim bilgileri şöyleki: “ Buna bakılırsa 2020 yılında 1 milyon 785 bin 952 ton olan kırmızı et üretimi, 2021 yılında yüzde 9,3 artarak 1 milyon 952 bin 38 ton olarak iddia edildi. Bu kapsamda bundan evvelki yıla nazaran sığır eti üretimi yüzde 8,9 artarak 1 milyon 460 bin 719 ton, koyun eti üretimi yüzde 11,7 artarak 385 bin 933 ton, keçi eti üretimi yüzde 4,5 artarak 94 bin 555 ton, manda eti üretimi ise yüzde 28,6 artarak 10 bin 831 ton oldu.”
Kırmızı et üretimi ve değişim oranları
TÜİK datalarına bakılırsa, son 10 yıla ait kırmızı et üretim kestirimleri incelendiğinde, toplam kırmızı et üretiminin 2012 yılında 1 milyon 67 bin 553 ton iken 2021 yılında 1 milyon 952 bin 38 tona ulaştı. 2021 yılı için 1 milyon 952 bin 38 ton olarak varsayım edilen toplam kırmızı et üretiminin yüzde 74,8’ini sığır eti, yüzde 19,8’ini koyun eti, yüzde 4,8’ini keçi eti ve yüzde 0,6’sını manda eti oluşturdu.
Üretim artışı ne kadar gerçekçi?
Eski Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, konuşmalarında, televizyon programlarında Türkiye’nin canlı hayvan ve et ithalatına gereksinimi kalmadığını belirtirken kırmızı et tüketiminin 1 milyon 350 bin tondan 950 bin tona düştüğünü söz etmişti. Pandemi periyodunda turist sayısındaki düşüş, konut dışı tüketim yerlerinin kapalı olması niçiniyle kırmızı et tüketiminin yüzde 30 azaldığı iddia ediliyordu.
Artan yem meblağları niçiniyle hayli sıkıntı durumda kalan besicilerin bu işi bıraktıkları ve besi işletmelerinin yüzde 30-40 kapasite ile çalıştıkları belirtilirken açıklanan kırmızı et üretim bilgilerinin ne kadar gerçekçi olduğu kesinlikle tartışılması gerekiyor. Öbür taraftan bu kadar et üretimi var ise et meblağlarının niye bu kadar yükseldiği de bir daha üzerinde durulması gereken bir durum. TÜİK’in pek fazlaca verisinde olduğu üzere yaşananlarla açıklanan datalar örtüşmüyor.
Üretimde büyük revizyonlar yapıldı
Türkiye İstatistik Kurumu’nun yayınladığı datalara ve açıklamalara bakıldığında 2001 yılından bu yana kırmızı et üretim datalarında önemli revizyonlar yapıldığı görülüyor. Başlangıç kabul edilen 2001 yılında 435 bin 778 ton olan kırmızı et üretimi yüzde 79,8 artışla 783 bin 341 tona revize edildi. En yüksek revizyon 2003 yılı için yapıldı. Türkiye’nin 2003 yılı kırmızı et üretimi 366 bin 962 ton olarak açıklanmışken yapılan yeni revizyonla bu üretim yüzde 106 artışla 755 bin 880 tona revize edildi. 2009 yılında ise 412 bin 621 ton olan kırmızı et üretimi yüzde 105 güncelleme ile 846 bin 939 tona güncellendi.
Üretim ölçüsündeki en düşük revizyon ise 2015 yılına ilişkin. 2015 yılında 1 milyon 149 bin ton olan üretim yüzde 3,3 oranındaki revizyonla 1 milyon 187 bin tona çıkarıldı. 2018’de yüzde 48,5 ve 2019 üretimi de yüzde 44,9 oranında artışla revize edildi. 2001-2019 devrinde ortalama mutlak revizyon oranı yüzde 48,1 oldu.
TÜİK’in yeni hesaplama prosedürüne ait açıklaması
2001-2009 devri kırmızı et üretim varsayımı, kesimhanelerdeki büyükbaş ve küçükbaş hayvan bölümlerine Türk Hava Kurumu tarafınca toplanan deri ölçüsü üzerinden kestirim edilen mezbaha dışı kesitler eklenerek hesaplanmıştır. 2010-2019 devrinde ise, tabakhanelerce işlenmek üzere toplanan deri ölçüsünün kesilen hayvan sayısına eşit olduğu var iseyımı ile kırmızı et üretim iddiası yapılmıştır.
2020 yılında metodoloji değişikliğine gidilmiş ve kırmızı et üretim iddiaları için “Kasaplık Güç Oranı” formülünün kullanılmasına karar verilmiştir.
Bir hayvan popülasyonunda bir yıl içerisinde et üretimi hedefiyle kesilen hayvanların yılın başındaki hayvan mevcuduna oranına “Kasaplık Güç Oranı (KGO)” ismi verilmektedir. KGO hesaplaması için gereksinim duyulan demografik oranlar (doğuran oranı, canlı doğan oranı, kesim çağına kadar yaşama gücü ve yaşlılarda vefat oranı), TÜİK tarafınca örnekleme yoluyla seçilen 40 binden çok ziraî işletmeye 2020 yılından itibaren uygulanan Ziraî İşletmelerde Hayvansal Üretim Araştırması’ndan (TİHA) elde edilmiştir. Devir başı ve periyot sonu hayvan sayılarında Tarım ve Orman Bakanlığı tarafınca derlenen ve TÜİK tarafınca yayımlanan İstatistik Bilgi Sistemi (İBS) kaynaklı datalar temel alınmıştır.
Sonuç olarak KGO usulüyle hesaplanan iç popülasyondan kesilen hayvan sayısı ile ithalattan kesilen hayvan sayısı toplamı, ortalama karkas yükleri ile çarpılmak suretiyle kırmızı et üretim varsayımı yapılmıştır. Karkas tartı bilgisi TÜİK tarafınca mezbahalara yönelik aylık olarak gerçekleştirilen Kesimhane İstatistikleri Araştırması’ndan elde edilmiştir. Ayrıyeten KGO tekniğine nazaran 2001-2019 periyodu bilgileri revize edilmiş olup, ayrıntılı açıklamalar “haber bülteni” ekindeki metodolojik dokümanda ve “metaveri” kısmında verilmiştir.